Cymru a’r Môr: 10,000 o flynyddoedd o Hanes y Môr

This book is also available in English:
Wales and the Sea: 10,000 years of Welsh Maritime History

Mae’r astudiaeth fwyaf cynhwysfawr erioed o hanes y môr yng Nghymru – a gymrodd dros ddegawd i’w hymchwilio a’i chynhyrchu – yn cael ei chyhoeddi’r wythnos yma. Mae’r gyfrol Cymru a’r Môr: 10,000 o Flynyddoedd o Hanes y Môr yn tyrchu i bob agwedd o gysylltiad Cymru â’r môr, o hanes cynnar i’r presennol: o archeoleg i baentiadau a barddoniaeth, o hanes morwrol i wyliau glan y môr.

Enillydd Gwobr Llyfr Morwrol Darluniedig Gorau’r Flwyddyn gan Y Sefydliad Morwrol, 2020, a Gwobr bum mlynedd GT Clark gan y Gymdeithas Hynafiaethau Cymru, 2017-21.

Cynnwys

Rhagair gan y Gwir Anrhydeddus yr Arglwydd Elis-Thomas, PC, AC, y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon yn Llywodraeth Cymru

Rhagymadrodd: Pobl a’r môr: etifeddiaeth i bawb

Pennod 1: Y môr mewn celfyddyd, cân a llên

• Celfyddyd Francis Payne
• Pensaernïaeth y môr
• Mordwyo yn chwedlau’r Oesoedd Canol
• Beirdd canoloesol ar y môr
• Cerfio a chrafu llongau
• Delweddaeth weledol
• Cofroddion llongwyr
• Arloeswyr ffotograffiaeth a ffilm
• Caneuon y môr

Pennod 2: I’r rhai sydd mewn perygl: llywio a diogelwch

• Medalau am ddewrder
• Gwell na’r lleill: cwch y peilot
• ‘A dyma ragolygon y tywydd i longau…’
• Mesur, marcio a chadw amser
• Arwyddion môr, goleufeydd a goleudai
• Cartref teilwng i fad achub

Pennod 3: Y môr yn codi ac yn disgyn

• Prosiect Palaeodirweddau Arfordir y Gorllewin
• Esblygiad Afon Menai
• Molwsgiaid, tomenni sbwriel a physgota
• Disgrifio nodweddion morweddau
• Llifogydd yng Cymru

Pennod 4: Cychod cynhanesyddol a Rhufeinig

• Cwch euraid Caergwrle
• Cil-y-coed ac Allteuryn
• Llongau ar ddarnau bath yng nghelc Rogiet
• Ymddiried mewn cymorth dwyfol
• Cwch Barland's Farm

Pennod 5: Goresgyniad y Rhufeiniaid a masnachu

• Cyfleusterau’r porthladd yng Nghaerllion
• Amddiffynfeydd arfordirol y cyfnod Rhufeinig diweddar
• Masnach a chludiant yn oes y Rhufeiniaid

Pennod 6: Cysylltiadau yn yr Oesoedd Canol cynnar

• Ffynonellau dogfennol ynghylch mordwyo yn yr Oesoedd Canol cynnar
• Enwau o Lychlyn ar hyd yr arfordir
• Y llong na ddaeth o Lychlyn
• Brwydr Afon Menai
• Llongddrylliad ar y Smalls

Pennod 7: Yr Oesoedd Canol

• Doc canoloesol Castell Biwmares
• Castell Rhuddlan a chamlesu Afon Clwyd
• Y Fflint: cadarnle ar y glannau sydd wedi troi’n ganolfan diwydiant
• Porthladdoedd a harbwrs y de-orllewin
• Dwy long a’u tynged

Pennod 8: O gyryglau i garacau

• Llong Magor Pill: llong gyffredin o’r Oesoedd Canol
• Llong Casnewydd
• Llechi ar waelod y ill
• Llongau ar seliau
• Llongau a ffydd
• Gwn llaw Enlli

Pennod 9: Cymru a’r Môr yn Oes y Tuduriaid

• Delweddau o longau Oes y Tuduriaid
• Tŷ masnachwr yn Oes y Tuduriaid
• Llyfrau’r porthladdoedd a masnach

Pennod 10: Llongau masnach yn yr oes fodern

• Canolfannau adeiladu llongau yng Nghymru
• Masnach y glannau
• Gwahanol fathau o gychod a llongau bach: 'smacks', slwpiau, 'trows' a fflatiau
• ‘Fflatiau Mersi’ a masnach glannau’r gogledd
• ‘Cynifer o bysgod ag y gwelodd Duw’n dda eu hanfon’
• ‘Ystyriwch gaethwasiaeth’
• Llongddrylliad y ‘Bronze Bell’
• Y llongau wnaeth doi’r byd
• Cychod Llynnoedd Padarn a Pheris
• Masnach galch Sir Benfro
• Odynau calch yr arfordir
• Perchnogion llongau a chyfranddalwyr lleol
• Llongau o America yn nyfroedd Cymru
• Masnachwyr Abertawe a'r fasnach gopr
• Y fasnach lo
• Sarah a Primrose
• Llwytho glo o gychod y gamlas i longau’r cefnfor
• Gwaredu balast
• Llongau gosod ceblau
• Ffatrïoedd tywod

Pennod 11: Apêl y môr

• Yr iot frenhinol Mary
• Â’u bryd ar ymblesera
• Gwasanaethau ‘paced’, llongau fferi a llongau pleser
• Y Kathleen & May
• Y Rhuban Glas
• A M Dickie a’i Feibion

Pennod 12: Amddiffyn arfordir Cymru

• Iard Longau Penfro: menter fawr
• Glaniad y Ffrancod
• Ysbail o fuddugoliaethau: canonau Napoleonaidd sydd yng Nghymru
• Robert Seppings ac HMS Conway
• Y gogoniant a fu: llongau hyfforddi
• HMS Hamadryad
• Y llong danfor Resurgam
• Llong danfor yr H5
• Saunders-Roe, Biwmares
•  Sunderland T9044: goroesiad unigryw
• Y ‘Lightning’ ger Harlech
• Gwasanaeth Patrôl y Llynges Frenhinol
• Adeiladu llongau o fferoconcrit
• Rhyfela heddiw

Pennod 13: Llongau fel microcosmau

• Tipyn o hwyl gan forwr o Rufeiniwr?
• Marciau seiri Llong Casnewydd
• Bwyd ar longau
• Arfau ar longau
• Yr Ann Francis
• Darganfyddiadau o’r iot frenhinol Mary
• Y Royal Charter
• Bywyd ar fwrdd y ‘Bronze Bell’

Pennod 14: Dyfodol i’n gorffennol tanddwr

• Drylliadau rhynglanwol ym Mae Abertawe
• Cofnod archaeolegol arforol Cymru
• Enwi llongau
• Llongau hanesyddol sy’n dal ar y dŵr
• Awyrennau gwych
• Technegau cofnodi
• Yr olygfa o'r awyr
• Dogfennau maglau pysgod
• Newid hinsawdd
• Modelu llong Casnewydd
• Achub corff llong Abergwaitha
• Ynni adnewyddadwy
• Treillio am dywod a graean
• Adfywio’r glannau: yr Alice a’r City of Ottawa
• Erydiad y glannau

Pennod 15: Y dreftadaeth arforol a’r gyfraith

• Diogelu, archaeoleg y môr, a'r gyfraith yn Nghymru
• Llongau ac awyrennau sy’n eiddo i’r wladwriaeth
• Cyfraith achub
• Smyglwyr, llongddryllwyr a môr-ladron
• Smyglwyr nodedig
• Yr Ann Francis: y llongddrylliad a’i ganlyniadau
• Tywod sy’n traflyncu: llongddrylliad y Doleri

Pennod 16: Amgueddfeydd: mynediad i bawb

• Y Gymdeithas Archaeoleg Forwrol
• Archifau'n ffynonellau ymchwil
• Modelau ac atgynyrchiadau

• Geirfa
• Nodiadau
• Llyfryddiaeth
• Cyfranwyr
• Diolchiadau
• Mynegai